موقعیت جغرافیایی و زیست محیطی شهرستان بمپور

شهر بمپور مرکز شهرستان بمپور حدود ۲۲ کیلومتری مغرب شهر ایرانشهر، در ارتفاع ۳۶۰ متری واقع است . فاصلة آن تا جزموریان در مغرب به حدود پنجاه کیلومتر می رسد. از طریق ایرانشهر با دریای عمان ارتباط دارد. فاصله ایرانشهر تا بندر چابهار در جنوب ۳۷۱ کیلومتر است . گاهی حداکثر مطلق دمای آن به ۴۷ درجه، و حداقل مطلق دمای آن به51 درجه می رسد .

بمپور دارای آب وهوای گرم ومرطووب است که دارای تابستانی طولانی و میانگین دمای آن در تابستان از ۴۰ درجه سانتی گراد بیشتر است می‌توان گفت که بمپور از لحاظ تاریخی یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران به‌شمار می‌رود که براساس کاوش‌هایی که در اطراف شهر بمپور صورت گرفته‌است تاریخ پیدایش آن به زمان ساسانیان واشکانیان بر می‌گرددالبته همچنان این تحقیقات ادامه دارد در خرداد ماه ۱۳۸۷ سازمان میراث فرهنگی ایران اعلام کرد محوطه باستانی را در اطراف بمپور با وسعت ۱۵۰هکتار کشف کرده‌است که کاوشها در آن همدوره بودن آن با تمدنهای شهر سوخته وجیرفت نشان می‌دهددر دوره معاصر هم تا پیش از سال ۱۳۷۰ بمپور بزرگترین بخش کشور بود که از آن بخش‌های بزمان، فنوج، دلگان، ولاشارمنشعب شدند، شهرداری بمپور هم هم‌زمان با شهرهای سمنان، یزد، وکهکیلویه تأسیس شده‌است از نقاط دیدنی آن هم می‌توان به ارگ بمپور ورودخانه بمپور اشاره کرد. بَمپور، بخش و رود و شهر و قلعه‌ای ویران در استان سیستان و بلوچستان. 

پیشینه تاریخی شهرستان بمپور

از تاریخچة شهر بمپور و مناطق روستایی آن پیش از اسلام، اطلاع چندانی نداریم، به نوشتة لسترنج (ص ۳۵۳)، بمپور همان شهری است که مقدسی (ص ۴۷۵) در قرن چهارم از آن به نام «بَربُور» در مکران نام برده‌است. در ۲۸۳، یعقوبی (ص ۲۸۶) می‌نویسد: «سپس بسوی بل و فَهرَج» می‌روند که احتمالاً «بل» همان «بربور» مقدسی و بمپور کنونی است؛ بمپور در حدود شش کیلومتری فهره (فهرج) قرار دارد. به نوشتة وزیری کرمانی (ج ۱، ص ۴۲۲–۴۲۳)، بمپور پیش از استقرار قراختاییان در کرمان و مکران (۶۱۹–۶۳۲)، به دست سپهسالار ملک زوزن شجاع الدین ابوالقاسم اَعور زوزنی افتاد. شجاع الدین هنگام یورش بُراق حاجب به کرمان کشته شد و مکران (از جمله شهر بمپور) به دست قراختاییان افتاد (حمدالله مستوفی، ص ۵۲۸–۵۲۹). در ۸۴۵، ولایت بَن پور (بمپور) را حاجی محمد غارت کرد (عبدالرزاق سمرقندی، ج ۲، جزء ۲، ص ۷۶۷). در ۱۰۲۱ گنجعلی خان زیک، حاکم کرمان، به ولایت بَن فَهل (بمپور) لشکر کشید و قلعة بن فهل را، که در آن هنگام دارالملک بلوچستان و مکران شمرده می‌شد و در دست حاکم محلی بود، تصرف کرد (اسکندر منشی، ج ۲، ص ۸۶۱–۸۶۲). ظاهراً از دورة صفویه به بعد، نام بمپور در کتاب‌های تاریخی مدتی «بُن فهل» ضبط شده‌است. در ۱۱۴۹، به نوشتة محمود همت، قلعة بمپور هفت رشته قنات و حدود ۲۰۰، ۱ خانوار داشته‌است (ص ۱۹۲). در این هنگام، بم و مضافات آن در دست حاکمِ نیمه مستقل محلی، ملک شیرخان از نژاد صفاریه، بود (وزیری کرمانی، ج ۲، ص ۶۵۹). در این زمان، شهر عمدة مکران و بلوچستان بمپور، و حاکم آن تابع والی کرمان بود (بارتولد، ص ۱۶۹). پس از شیرخان پسر او، ملک اردشیر، صاحب بمپور شد، اما سپاهیان نادر بم را محاصره کردند و او ناگزیر تسلیم، و خراجگزار نادر شد (وزیری کرمانی، ج ۲، ص ۶۶۴). پس از قتل نادرشاه در ۱۱۶۰، حاکم بلوچستان نصیرخان پسر دوم عبدالله خان، نخست با احمدخان دُرّانی افغان به جدال پرداخت و پس از شکست از او اقتدار وی را به رسمیت شناخت. اما بعداً قدرتی به هم رساند و اقتدارش تا بمپور توسعه یافت. نصیرخان در ۱۲۰۹ درگذشت و حکومت بلوچستان دوباره خانخانی شد.

باغ خالصه بمپور

این باغ و ساختمان‌های داخلی آن در قسمت منتهی الیه خیابان بخشداری و در ضلع جنوب شرقی قلعه بمپور قرار گرفته است. باغ تاریخی خالصه بمپور از جمله بناهای زیبا و ارزشمند استان سیستان و بلوچستان است که قدمت آن به اواخر دوران قاجاریه و اوایل پهلوی می رسد. باغ خالصه و ساختمان‌های داخلی آن در قسمت منتهی الیه خیابان بخشداری و در ضلع جنوب شرقی قلعه بمپور قرار گرفته است.

این باغ بر جای مانده از باغ‌های خالصه گذشته است که اکنون قسمتی از تاریخ منطقه بمپور را با خود به همراه دارد، چرا که این باغ برای حاکمانی که در مواقع مختلف از زمان اشکانیان تا پهلوی بر قلعه حاکم بودند، اهمیت بسیاری داشته است.

 بیشترین اهمیت باغ خالصه مربوط به اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی که یک ساختمان تقریبا عظیم قسمت حاشیه غربی باغ بنا و تمام غلات و باج و خراجی که از مردم منطقه گرفته می‌شد، در این انبارها به مساحت حدود ۱۰۰۰ متر مربع ذخیره می‌شدند.

این باغ زیبا با توجه به قدیمی بودن دارای سیستم آبیاری به شیوه جدول‌کشی بوده که دورتادور باغ در حال حاضر موجود است. ارتباط تمام شبکه‌ها به مرکز که به یک حوض به قطر ۹ متر ختم می‌شوند و درختکاری در کنار این شبکه‌ها، با درختانی مانند نخل، گز و سدر، زیبایی خاصی را به باغ داده‌اند. 

باغ خالصه بمپور در حال حاضر هیچ نشانه‌ای از آن زیبایی‌های گذشته را ندارد و به خرابه بدل شده است و بناهای موجود در آن جزو آثار ثبت شده میراث فرهنگی است که مرمت بخش‌های از آن آغاز شده است.

این بنای ارزشمند به شماره ۲۸۴۴ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.

 سد بمپور

۲۰ شهریور ۱۳۳۵ ساختمان سد بمپور که بر رودخانه بمپور بلوچستان بنا شده است به پایان رسید. برای ساختمان این سد نزدیک به بیست و چهار میلیون ریال خرج شده است. این سد نزدیک به ۳۰۰۰ هکتار از زمین‌های بمپور را آبیاری می‌کند.

لازم به ذکر است که سد بمپور پس از احداث سدهای کرج و سفیدرود به عنوان سومین سد ساخته شده از پنج سد اولین کشور می باشد.